Γράφει ο Ανδρέας Αγουρόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Παιδοδοντιατρικής ΕΚΠΑ

1) Υπάρχουν ιδιαιτερότητες στις οδοντιατρικές ανάγκες των παιδιών με ΔΑΦ;

Τα πιο συχνά προβλήματα στοματικής υγείας για τα παιδιά γενικά είναι η τερηδόνα (χαλασμένα δόντια), τα προβλήματα των ούλων (ουλίτιδα), τα ορθοδοντικά προβλήματα και οι τραυματισμοί των δοντιών. Αντίστοιχα λοιπόν είναι και τα προβλήματα σε παιδιά με ΔΑΦ. Από τις μελέτες που υπάρχουν μέχρι σήμερα δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρο αν η τερηδόνα είναι συχνότερη στα παιδιά με ΔΑΦ αλλά σίγουρα η στοματική υγιεινή τους δεν είναι τόσο καλή. Επιπρόσθετα υπάρχουν, σε πολλές περιπτώσεις, διαιτολογικές ιδιαιτερότητες που ευνοούν την εμφάνιση τερηδόνας (πχ μαλακές τροφές, ζαχαρωτά κλπ). Η κακή στοματική υγιεινή, οδηγεί εκτός από την τερηδόνα σε εμφάνιση ουλίτιδας, η οποία εκδηλώνεται με αιμορραγία των ούλων στο βούρτσισμα και φαίνεται να είναι συχνό πρόβλημα σε άτομα με ΔΑΦ.

Επίσης,  σχετικά συχνά είναι και τα ορθοδοντικά  προβλήματα διαφόρων τύπων με σημαντικότερα την πρόταξη των πάνω δοντιών (πεταχτά δόντια), ή την ανοιχτή δήξη (δεν καλύπτουν τα πάνω δόντια τα κάτω όταν δαγκώνει το παιδί). Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με προβλήματα συμπεριφοράς,  οδηγούν και σε συχνούς οδοντικούς τραυματισμούς και κυρίως σε σπασμένα μπροστινά δόντια. Τέλος, ένα πρόβλημα που είναι αρκετά συχνό σε παιδιά με ΔΑΦ είναι διάφορες παραλειτουργικές έξεις (π.χ. σφίξιμο και τρίξιμο δοντιών, ώθηση της γλώσσας προ τα έξω , δάγκωμα χειλιών), που μπορεί να δημιουργήσουν άλλα  προβλήματα, όπως αποτριβή δοντιών.

2) Θα συνεργαστεί το παιδί με ΔΑΦ στο οδοντιατρείο;

 Οι επιστημονικές μελέτες επιβεβαιώνουν, ότι ένα πολύ μεγάλό ποσοστό των παιδιών με ΔΑΦ δεν λαμβάνουν την απαραίτητη οδοντιατρική θεραπεία. Τις περισσότερες φορές αιτία είναι η πεποίθηση των γονιών, ότι το παιδί τους δεν θα συνεργαστεί  στον οδοντίατρο. Είναι γεγονός, ότι υπάρχει ένα σημαντικός αριθμός περιορισμών, που δυσχεραίνουν την συνεργασία με τον οδοντίατρο. Μερικοί  τέτοιοι είναι:  γλωσσικοί και κοινωνικοί περιορισμοί, πιθανές παράλληλες διαγνώσεις, φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των συμπεριφορικών συμπτωμάτων, μαθησιακές δυσκολίες,  αυξημένη αισθητηριακή αντίληψη, αδυναμία γενίκευσης της μάθησης κλπ.

Ο κατάλληλα εκπαιδευμένος Παιδοδοντίατρος μπορεί να διαχειριστεί, με επιτυχία πολλές φορές, το παιδί με ΔΑΦ και να εξασφαλίσει την συνεργασία του για οδοντιατρική θεραπεία. Άλλωστε, η  οδοντιατρική θεραπεία θα πρέπει να θεωρείται αναπόσπαστο τμήμα ενός ολοκληρωμένου προγράμματος υγειονομικής περίθαλψης. Η σωστή προσέγγιση, η γνώση των ιδιαιτεροτήτων  του αυτιστικού φάσματος και η προσαρμογή των οδοντιατρικών συνεδριών στις ιδιαιτερότητες αυτές, η υπομονή και η καθοδήγηση του παιδιού βήμα-βήμα, είναι  κλειδιά για την επιτυχή αντιμετώπιση.

Κάτω από ορισμένες συνθήκες, η οδοντιατρική διαχείριση των ασθενών με ΔΑΦ μπορεί να συνδυαστεί με φαρμακολογικές μεθόδους ελέγχου της συμπεριφοράς, ώστε να ανακουφιστούν συμπτώματα ευερεθιστότητας, δυσφορίας, αυτοτραυματισμού, επιθετικότητας. Πολύ βαριά περιστατικά αυτισμού, με σοβαρές οδοντιατρικές ανάγκες, μπορεί να καταλήξουν σε θεραπεία υπό  γενική αναισθησία.

3) Τι περιλαμβάνει η πρώτη επίσκεψη στο οδοντιατρείο;

 Η πρώτη επίσκεψη είναι συνήθως για γνωριμία με τον ασθενή και την οικογένεια και ιδανικά γίνεται εξέταση του παιδιού,  προσδιορισμός των αναγκών του και της δυνατότητας του για συνεργασία.   Κατά την επίσκεψη αυτή, ο Παιδοδοντίατρος θα  επικεντρωθεί στην προεργασία που θα γίνεται στο σπίτι και θα ενημερώσει τους γονείς  για το προληπτικό πρόγραμμα, που θα πρέπει να ακολουθήσουν στο σπίτι. Το πόσα πράγματα μπορούν να γίνουν στην πρώτη επίσκεψη, εξαρτάται από το κάθε  παιδί. Σε κάποιες περιπτώσεις, θα ολοκληρωθούν όλα τα παραπάνω, σε κάποιες, μέρος αυτών και τέλος σε κάποιες άλλες μπορεί να διαπιστωθεί, ότι το παιδί δεν έχει δυνατότητα συνεργασίας και θα πρέπει να ακολουθηθεί άλλη διαδικασία (πχ γενική αναισθησία).

Η αξιολόγηση της ικανότητας των παιδιών με ΔΑΦ να συνεργαστούν μπορεί να επιτευχθεί, θέτοντας βασικές ερωτήσεις πριν από το ραντεβού, τι οποίες θα πρέπει να απαντήσουν οι γονείς , όπως: η ηλικία, η ικανότητα ανάγνωσης,  η εξάσκηση σχετικά με την τουαλέτα, η χρήση της γλώσσας και οι παράλληλες διαγνώσεις, αν υπάρχουν. Το παιδί που θα συνεργαστεί, θα επιβραβευτεί από τον Παιδοδοντίατρο και για το λόγο αυτό, καλό θα είναι οι γονείς να ενημερώσουν τον ιατρό για το τι ευχαριστεί το παιδί. Επίσης, θα πρέπει να ενημερώσουν για όλες τις επιφυλάξεις τους και να λύσουν όλες τις απορίες τους γιατί μόνο έτσι θα εδραιωθεί μια σωστή σχέση, που θα οδηγήσει σε επιτυχή αποτελέσματα.

4) Πρέπει να γίνει κάποια προετοιμασία πριν την επίσκεψη στον οδοντίατρο;

Ανάλογα με το πως λειτουργεί κάθε οικογένεια, που έχει παιδί με ΔΑΦ,  υπάρχουν αρκετοί τρόποι που μπορούν να βοηθήσουν στην προετοιμασία για μια επιτυχημένη οδοντιατρική επίσκεψη. Συνήθως η χρήση οπτικής παιδαγωγικής (σειρών έγχρωμων φωτογραφιών που περιγράφουν βήμα-βήμα την οδοντιατρική επίσκεψη) ή κοινωνικών ιστοριών (εξατομικευμένα κείμενα που περιέχουν οπτικοποιημένο υλικό και  προσφέρουν στο παιδί  ακριβείς πληροφορίες για καταστάσεις και δεξιότητες, που το δυσκολεύουν), μπορούν να αποτελέσουν καλούς τρόπους εξοικείωσης του παιδιού με την επερχόμενη οδοντιατρική επίσκεψη.

Πολλές φορές, στην παραπάνω διαδικασία μπορούν να συμμετέχουν οι εργοθεραπευτές, που με την προετοιμασία που κάνουν, βοηθούν στην συστηματική απευαισθητοποίηση του παιδιού με ΔΑΦ και στην  καταπολέμηση του άγχους για την οδοντιατρική επίσκεψη. Συνιστάται επίσης, η προσέλευση στο οδοντιατρικό ραντεβού να γίνει αρκετό χρόνο πριν το ραντεβού, ώστε το παιδί να έχει την ώρα που του χρειάζεται για να εξοικειωθεί με το περιβάλλον του ιατρείου. Καλό είναι, να αποφεύγονται πολλές λεπτομέρειες και εκφράσεις που περιέχουν αρνητικά συναισθήματα ( πχ. «μη φοβάσαι», «δεν θα πονέσεις» κλπ). Επίσκεψη στο website του ιατρείου μπορεί να βοηθήσει στην εξοικείωση του παιδιού με το ιατρείο και το προσωπικό από αντίστοιχες φωτογραφίες

5) Ποια είναι τα προληπτικά μέτρα για την διασφάλιση της στοματικής υγείας ενός παιδιού με ΔΑΦ;

Οι βασικοί κανόνες πρόληψης για την διασφάλιση της στοματικής υγείας αφορούν στην στοματική υγιεινή και στην διατροφή καθώς και στις οδοντιατρικές επισκέψεις προληπτικά. Συνιστάται βούρτσισμα των δοντιών  2 φορές την ημέρα (η μία οπωσδήποτε βράδυ), με χρήση οπωσδήποτε φθοριούχου οδοντόκρεμας (περιεκτικότητας σε φθόριο και ποσότητας ανάλογης με την ηλικία του παιδιού) και περιορισμός της συχνότητας κατανάλωσης γλυκών, καθώς και τακτικές οδοντιατρικές επισκέψεις (συνήθως 2 φορές ετησίως).

Λόγω των αισθητηριακών θεμάτων που έχουν τα παιδιά με ΔΑΦ, το βούρτσισμα των δοντιών μπορεί να είναι πραγματική πρόκληση. Η χρήση οδοντόβουρτσας με διαφορετικό σχήμα και υφή ή η χρήση ηλεκτρικής  οδοντόβουρτσας μπορεί να αυξήσουν την αποδοχή του βουρτσίσματος. Επιπλέον, η δοκιμή οδοντόπαστας με την επίβλεψη του γονέα θα μπορούσε να είναι χρήσιμη, ώστε να επιλεχθεί η πιο ανεκτή γεύση. Στα παραπάνω, ουσιαστική βοήθεια μπορεί να δώσει και ο λογοθεραπευτής μέσω διαφόρων τεχνικών απευαισθητοποίησης. Ο Παιδοδοντίατρος επίσης, μπορεί να δώσει ιδέες καθαρισμού των δοντιών, που θα διευκολύνουν τη φροντίδα στο σπίτι. Είναι πολύ σημαντικό, να καθιερωθεί μια ρουτίνα, για το βούρτσισμα των δοντιών η οποία και θα  ακολουθείται  με  συνέπεια, ενώ μπορεί να είναι χρήσιμο το βούρτσισμα, να γίνεται με  απόσπαση της προσοχής του παιδιού. Εάν το παιδί  ανταποκρίνεται καλά  σε μουσική ή βίντεο, αυτά μπορεί να χρησιμοποιηθούν στη ρουτίνα βουρτσίσματος των δοντιών.

Σχετικά με την διατροφή, θα πρέπει να αποφεύγονται κατά το δυνατό, συχνά  σνακ και ροφήματα με ζάχαρη. Από τα γλυκά, εκείνα που έχουν κολλώδη σύσταση είναι και τα χειρότερα για την πρόκληση τερηδόνας (πχ, ζελεδάκια, καραμέλες κλπ) και θα πρέπει να αποφεύγονται εντελώς. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό, να μην χρησιμοποιούνται τα γλυκά ως ανταμοιβή για το παιδί.

Τέλος, οι επισκέψεις στον Παιδοδοντίατρο θα πρέπει να ξεκινούν από νωρίς ηλικιακά, διότι έτσι αφενός μπορεί να προληφθούν σημαντικά προβλήματα του στόματος και αφετέρου το παιδί εξοικειώνεται από νωρίς με το οδοντιατρείο και διευκολύνεται η συνεργασία του σε αυτό. Ο Παιδοδοντίατρος θα  καθοδηγήσει για την εφαρμογή όσων αναφέρθηκαν παραπάνω, θα ενημερώσει για την περιεκτικότητα σε φθόριο και την ποσότητα της οδοντόκρεμας που ενδείκνυται σε κάθε ηλικία. Επίσης, θα ενημερώσει για την συχνότητα των φθοριώσεων που πρέπει να γίνονται στο οδοντιατρείο, καθώς και για την ανάγκη εφαρμογής καλύψεων οπών και σχισμών που προστατεύουν από την τερηδόνα στα πίσω δόντια (τραπεζίτες).  Το σημαντικότερο όμως είναι, να εδραιώσει μια καλή σχέση, που θα βοηθήσει το παιδί με ΔΑΦ, να έχει καλή στοματική υγεία για όλη του τη ζωή.