Είναι σύνηθες στη καθημερινή θεραπευτική μας πράξη, οι λογοθεραπευτές να συναντάμε, να αξιολογούμε και να παρεμβαίνουμε θεραπευτικά σε πλήθος δυσκολιών, οι οποίες αφορούν τόσο στα υποσυστήματα της ομιλίας (αναπνοή, φώνηση, αντήχηση, άρθρωση και προσωδία) όσο και στους τομείς του Λόγου (δομή, χρήση, περιεχόμενο), αλλά και στην επικοινωνία.

Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες σημαντικές διαταραχές, οι οποίες παρότι είναι βαρύνουσας σημασίας για το άτομο, συχνά γίνονται δύσκολα αντιληπτές από τους γονείς, με συνέπεια τα παιδιά να δυσκολεύονται για χρόνια (σε πολλές περιπτώσεις από τους πρώτους μήνες της ζωής τους). Σε αυτές τις διαταραχές εντάσσονται και οι διαταραχές κατάποσης – δυσφαγία, στις οποίες η απουσία σημαντικών επιπτώσεων στην επικοινωνία, στον λόγο και στην ομιλία, αποκρύπτουν την πραγματική  έκταση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει το παιδί.

Πως ορίζεται η Δυσφαγία;

Ως δυσφαγία ορίζεται η καθυστέρηση ή η παθολογική μεταφορά των υγρών ή των τροφών από την στοματική κοιλότητα προς το στομάχι. Η αιτιολογία της συχνά εντοπίζεται στην προσβολή του μέρους του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για την λειτουργία της κατάποσης. Εντούτοις υπάρχουν δυσκολίες, οι οποίες εντοπίζονται στην λειτουργία των στοματικών δομών, που έχουν σημαντικό ρόλο στην σίτιση του παιδιού. Αυτές πολλές φορές αφορούν στη μη τυπική λειτουργία της γλώσσας, των χειλιών, την έλλειψη οδόντων ή/ και την ύπαρξη γναθοπροσωπικών ανωμαλιών.

Γιατί όμως έχει ιδιαίτερη κλινική σημασία η Δυσφαγία;

Σε σχέση με άλλες διαταραχές που χρήζουν λογοθεραπευτικής παρέμβασης, η Δυσφαγία αποτελεί μια πραγματική απειλή για την ζωή του ατόμου, καθώς σε κάποιες εκδηλώσεις της, η τροφή μεταφέρεται λανθασμένα στην αναπνευστική οδό και όχι στην καταποτική. Αυτό έχει ως συνέπεια να παρεμποδίζεται η αναπνευστική οδός με συνέπεια την εκδήλωση πνιγμονής, αλλά και ύπαρξη επεισοδίων πνευμονίας εξαιτίας της εισρόφησης των υγρών ή των τροφών. Η έκταση των δυσκολιών δύναται να παρουσιάζει μεγάλο εύρος – από ήπιες δυσχέρειες ως αδυναμία του ατόμου να καταπιεί.

Είναι όμως πραγματικά συχνές οι Διαταραχές Κατάποσης – Δυσφαγία;

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι πιο πολλοί άνθρωποι κατά την διάρκεια της ζωής τους, κάποια στιγμή θα εκδηλώσουν διαταραχές κατάποσης – δυσφαγία. Υπολογίζεται ότι 10% του πληθυσμού συναντά προβλήματα σίτισης, ιδίως στη τρίτη ηλικία.

Ποιες είναι όμως οι εκδηλώσεις των Διαταραχών Κατάποσης – Δυσφαγίας που κρούουν των κώδωνα του κινδύνου; 

Συχνά οι γονείς των παιδιών με διαταραχές κατάποσης – δυσφαγία οδηγούνται στο να τροποποιούν το καθημερινό διατροφικό πρόγραμμα των παιδιών τους.  Βλέπουν το παιδί να «δυσκολεύεται να φάει μερικά φαγητά», συχνά αναφέρουν ότι «δεν αρέσουν στο παιδί τα σκληρά φαγώσιμα και τα λιώνουμε», ενώ σε άλλες περιπτώσεις  οι γονείς μας λένε ότι «δίνουμε εμείς λίγο – λίγο το νερό γιατί το παιδί πνίγεται». Η τροποποίηση του διατροφικού μενού ωστόσο συχνά στερεί την «πρόσβαση»  του ατόμου σε πλήθος διατροφικών στοιχείων, καθιστώντας το ανοσοποιητικό του σύστημα ευάλωτο και τις στοματικές δομές του «ανενεργές» από τις απαραίτητες διαδικασίες μάσησης, χειρισμού και μεταφοράς της τροφής.

Οι συνηθέστερες εκδηλώσεις που δύναται να προβληματίσουν τους γονείς, αναφορικά με πιθανές διαταραχές κατάποσης  – δυσφαγία του παιδιού τους είναι η έξοδος τροφής από το στόμα, συχνά επεισόδια βήχα του παιδιού κατά το φαγητό, η κατακράτηση τροφής μέσα στο στόμα, η ύπαρξη υπολειμμάτων τροφής μέσα στο στόμα ενώ το γεύμα έχει ολοκληρωθεί ώρες πριν, η παλινδρόμηση της τροφής ή των υγρών, το αίσθημα οδύνης ή ενόχλησης κατά την κατάποση υγρών ή  τροφής, η αίσθηση ύπαρξης ξένου σώματος στη περιοχή του τραχήλου, καθώς και οι αλλαγές στη στάση σώματος την ώρα που το παιδί τρώει. Τέλος, ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι και η άρνηση του παιδιού να φάει, υπό τον φόβο εκδήλωσης  των παραπάνω συμπτωμάτων.

Οι γονείς και το πρόγραμμα λογοθεραπείας τι μπορούν να κάνουν; 

Σε κάθε περίπτωση η φύση των διαταραχών κατάποσης – δυσφαγίας, καθώς και η σοβαρού βαθμού επικινδυνότητα για τη ζωή του ατόμου, δεν επιτρέπουν στους γονείς του παιδιού να εμπλακούν στην θεραπευτική αποκατάσταση, χωρίς να έχουν λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση από τον λογοθεραπευτή. Κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική η έγκαιρη αξιολόγηση και  αντιμετώπιση των εν λόγω δυσκολιών, καθώς όσο οι δυσκολίες αυτές παραμένουν, οι επιπτώσεις τους στη ζωή του ατόμου είναι πολυεπίπεδες.

Το πρόγραμμα λογοθεραπείας είναι αυτό που θα ενισχύσει τις στοματικές δομές, θα ρυθμίσει μέσω κατάλληλων τεχνικών και ασκήσεων το σώμα, την κεφαλή και τις στοματικές δομές, ενώ θα κατευθύνει κατάλληλα και την οικογένεια για τη συνολική αντιμετώπιση των διαταραχών κατάποσης – δυσφαγίας.

Ο Σταύρος Πατσαούρας είναι Λογοθεραπευτής στο Εργαστήρι Ψυχοκινητικής