Συχνά στην κοινωνική ζωή μας αναρωτιόμαστε γιατί κάποιος /-α μπορεί να έχει τόσο παράξενη συμπεριφορά που τον / την κάνει να ξεχωρίζει από το πλήθος. Ο νεαρός στο μπαρ που πίνει σκέτο χυμό και κλείνει με τα χέρια τα αφτιά του όταν ανεβαίνει η ένταση της μουσικής κάνει τα κεφάλια της παρέας και των διπλανών του να γυρίσουν.

Αλλά και το άτομο που έχει μεγάλη δυσκολία να πιάσει ψιλοκουβέντα όταν γνωρίζεται με ένα νέο πρόσωπο ή ο «κομπιουτεράς» που είναι προσηλωμένος στην οθόνη του και δεν ενδιαφέρεται για το τι συμβαίνει γύρω του, το παιδάκι που προτιμά να μείνει στην τάξη και να λύσει εξισώσεις αντί να παίξει μπάλα είναι χτυπητά παραδείγματα συμπεριφοράς που, χωρίς να ενοχλεί, καταγράφεται ως παράξενη και ξενίζει.

Σε μια από τις αγαπημένες ταινίες των σινεφίλ, τον «Άνθρωπο της βροχής», ο Ντάστιν Χόφμαν υποδύεται έναν πανέξυπνο αλλά πολύ παράξενο άνθρωπο. Αν και ειπώθηκε ότι στην ταινία υποδύεται ένα άτομο με αυτισμό, η σωστή ψυχολογική διάγνωση είναι «σύνδρομο Asperger» (Asperger’s syndrome), μια πάθηση που συγγενεύει με τον αυτισμό. Ενώ ο αυτισμός είναι σπανιότερος και θεωρείται αναπηρία, και παιδιά με αυτή τη διάγνωση συνήθως φοιτούν σε ειδικά σχολεία, το σύνδρομο Ασπέργκερ είναι αρκετά διαδεδομένο και το άτομο που το έχει, παιδί ή ενήλικος, απλώς δείχνει διαφορετικό ή παράξενο.

Ως κοινωνία έχουμε την τάση να συνοφρυωνόμαστε και να δυσανασχετούμε στην παρουσία του διαφορετικού. Όταν όμως το διαφορετικό ή παράξενο γίνεται αναγνωρίσιμο, τότε οι προκαταλήψεις μας καταρρέουν και το αποδεχόμαστε, πράγμα που έχει άμεση συνέπεια τις ομαλές διαπροσωπικές σχέσεις.

Αν δίναμε ένα τεστ για αυτισμό στον γενικό πληθυσμό, θα βρίσκαμε ότι ένα στα 300 άτομα, αν όχι περισσότερα, θα «περνούσαν», σύμφωνα με τον Simon Baron-Cohen, ψυχολόγο στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ της Αγγλίας.

Ο ίδιος μάλιστα λέει ότι από τα άτομα που θα περνούσαν το τεστ αυτό τα περισσότερα θα ήταν επιστήμονες γένους αρσενικού. Στην έρευνά του, οι εθελοντές φοιτητές (χωρίς διάγνωση) σε τμήματα θετικών επιστημών και τεχνολογίας πήραν βαθμολογία πάνω από 32 στο τεστ για σύνδρομο Ασπέργκερ (με 50 το ανώτατο), ενώ οι φοιτητές των ανθρωπιστικών επιστημών και των τεχνών είχαν σαφώς χαμηλότερη βαθμολογία. Ακόμη, είναι ενδιαφέρουσα η παρατήρηση ότι το σύνδρομο αυτό εμφανίζεται συχνότερα στους άνδρες από ό,τι στις γυναίκες (με αναλογία 10 άνδρες προς μία γυναίκα).

Ο δρ Baron-Cohen παρατηρεί ότι στις σύγχρονες κοινωνικές δομές δίνονται πολλές ευκαιρίες αρίστευσης στα άτομα με σύνδρομο Ασπέργκερ, όπως π.χ. στο πεδίο της εφαρμοσμένης πληροφορικής.

Ποιο είναι λοιπόν το προφίλ ενός ατόμου με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας;

Κατ’ αρχήν η νοημοσύνη αυτών των ατόμων είναι κανονική ή ανώτερη και έχουν πολύ δυνατή μνήμη. Κάποια από αυτά τα άτομα έχουν ιδιαίτερες ικανότητες ή ταλέντα, όπως μια ιδιαίτερη ικανότητα να αφοσιώνονται στη λεπτομέρεια και να ασχολούνται απρόσκοπτα με κάτι που τους ενδιαφέρει. Συχνά παρουσιάζουν το φαινόμενο της υπερλεξίας, δηλαδή επιδεικνύουν ένα θαυμάσιο λεξιλόγιο, χωρίς όμως να καταλαβαίνουν την ακριβή σημασία των λέξεων. Και εδώ ακριβώς επικεντρώνονται οι δυσκολίες τους, στη λεκτική και διαπροσωπική ή κοινωνική επικοινωνία και επαφή.

Έτσι, το άτομο με σύνδρομο Asperger αποφεύγει να κοιτάξει τον συνομιλητή του στα μάτια και ενώ έχει την επιθυμία να κάνει φίλους δεν έχει ιδέα από πού να αρχίσει και τι ακριβώς να κάνει για να αποκτήσει και να κρατήσει τους φίλους, κάτι το οποίο είναι αυτονόητο για τους περισσότερους από εμάς. Συχνά τα άτομα με Asperger φαίνεται να είναι αγενή ή επιδεικνύουν προβληματικές συμπεριφορές, αλλά αυτό είναι το άμεσο αποτέλεσμα της στενής και περιορισμένης αντίληψης που έχουν για τα διάφορα κοινωνικά φαινόμενα. Τα άτομα αυτά μπορούν να μάθουν τους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς αλλά θα πρέπει να τους διδαχθούν, όπως κάποιος άλλος θα μάθαινε την τεχνική για να παίζει πιάνο, π.χ.

Πρόκειται για άτομα που δεν θέλουν να ξανοιχτούν και να επικοινωνήσουν με τους γύρω τους;

Η επιστημονική απάντηση είναι ότι σαφέστατα όχι. Το σύνδρομο Asperger συνεπάγεται μια τέτοιου είδους εγκεφαλική «καλωδίωση» που καθιστά δύσκολη την επεξεργασία λεπτών μη λεκτικών πληροφοριών. Το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου και μια άλλη δομή του που ονομάζεται «αμύγδαλα» (λόγω σχήματος) παίζουν σημαντικό ρόλο στην κοινωνική συμπεριφορά. Έτσι, ο «κοινωνικός» εγκέφαλος αυτών των κατά τα άλλα υγιών ατόμων δεν έχει εξελιχθεί όπως θα έπρεπε.

Εύλογα λοιπόν μπορεί να αναρωτηθεί κανείς ποια είναι η χρησιμότητα της διάγνωσης και αν πρόκειται για μία ακόμη ετικέτα την οποία θα φέρει το άτομο για την υπόλοιπη ζωή του. Ξεκινώντας από το γεγονός ότι το σύνδρομο Ασπέργκερ είναι μια νευρολογική αναπτυξιακή διαταραχή που συνοδεύει το άτομο για όλη του τη ζωή, η σωστή διάγνωση προκαλεί ανακούφιση τόσο στο ίδιο το άτομο όσο και στην οικογένειά του.

Ξαφνικά τα κομμάτια του μπερδεμένου παζλ, δηλαδή όλες οι περίεργες συμπεριφορές, η απομόνωση, η ανεξήγητη παράξενη σκέψη και προσωπικότητα του ανθρώπου, μπαίνουν σε τάξη και σχηματίζουν μια καθαρή εικόνα δίνοντας μια λογική εξήγηση.

Το άτομο αποκτά το γνώθι σ’ αυτόν και οι οικείοι του αντιλαμβάνονται ποιες είναι οι δυνατότητες και ποιες οι αδυναμίες του, πράγμα χρήσιμο για την κατάστρωση εκπαιδευτικών και επαγγελματικών σχεδίων.

της Λίζα Βαρβόγλη, Διδάκτωρ Ψυχολογίας και μέλος της ερευνητικής ομάδας του Children’s Hospital της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.