Η σιωπηλή πανδημία με 230.000 θύματα κάθε χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Με περισσότερους από 230.000 θανάτους κάθε χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ενωση (EU-27), ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί το συχνότερο (11,6% του συνόλου) και το πιο θανατηφόρο (18,4% των θανάτων από καρκίνο) νεόπλασμα, όντας πρώτο σε θανάτους στους άντρες και τρίτο στις γυναίκες. Η πολύ εθιστική συνήθεια του καπνίσματος αναγνωρίζεται ως η κύρια αιτία ανάπτυξης της νόσου. Συνδυάζεται με κοινωνικό στιγματισμό, ενοχική σιωπή και μοιρολατρική αναμονή του «αναπόφευκτου», αντί ο καπνιστής να αντιμετωπίζεται ως ασθενής, να ενθαρρύνεται στη διακοπή του καπνίσματος και να του παρέχεται πρόληψη ή/και έγκαιρη διάγνωση, όλων των σχετιζόμενων με το κάπνισμα νοσημάτων.
Δυστυχώς ο καρκίνος του πνεύμονα προσβάλλει και μη καπνιστές για λόγους που έχουν να κάνουν με το παθητικό κάπνισμα, το περιβάλλον (ατμοσφαιρική ρύπανση, υψηλή έκθεση σε ακτινοβολία), την επαγγελματική έκθεση σε τοξικές ουσίες (επαγγελματίες οδηγοί, εργάτες επεξεργασίας δερμάτων, μάγειρες, εργαζόμενοι στην οικοδομή κ.ά.), αλλά και τις προσωπικές επιλογές (διατροφή, άσκηση, χρόνιες πνευμονοπάθειες κ.ά.).
Συνεπώς, μια αποτελεσματική πρόληψη της νόσου προϋποθέτει τόσο την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής όσο και ασφαλείς εργασιακές συνθήκες, αλλά και ένα υγιεινό περιβάλλον.
Αν και τα τελευταία χρόνια η αντιμετώπιση του καρκίνου του πνεύμονα έχει βελτιωθεί σημαντικά, εντούτοις η επιβίωση παραμένει χαμηλή, επειδή οι περισσότεροι ασθενείς διαγιγνώσκονται σε προχωρημένο στάδιο της νόσου, όταν έχει ήδη δώσει συμπτώματα. Και ενώ η 5ετής επιβίωση του καρκίνου του πνεύμονα στο στάδιο Ι είναι 70%-90%, στο στάδιο IV είναι λιγότερο από 10%, παρά τις πρόσφατες, σημαντικές θεραπευτικές εξελίξεις. Ενα εθνικό πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου καρκίνου του πνεύμονα θα έσωζε πάνω από 2.000 ζωές ετησίως, μέσω του έγκαιρου εντοπισμού όγκων σε αρχικό, δυνητικά θεραπεύσιμο στάδιο. Σημαντική καθυστέρηση παρατηρείται και κατά την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων, επειδή συχνά αυτά δεν είναι ειδικά (οστικοί πόνοι, αδυναμία, εύκολη κόπωση, σημαντική απώλεια βάρους, βράγχος φωνής), παραπέμπουν σε άλλες διαγνώσεις και παραπλανούν τους ασθενείς, αλλά και τους ειδικούς.
Ταυτοποίηση της νόσου
Μετά τη διάγνωση και την πλήρη σταδιοποίηση της νόσου είναι πολύ σημαντική η «ταυτοποίησή» της, καθώς υπάρχουν πολλοί ιστολογικοί τύποι, με διαφορετική θεραπεία, κλινική πορεία και πρόγνωση. Καθοριστικός είναι ο μοριακός και ανοσοϊστοχημικός έλεγχος του όγκου, ώστε να καθοριστεί ο ενδεδειγμένος τρόπος θεραπείας. Ο ογκολόγος έχει πολλών ειδών θεραπείες για να επιλέξει εκείνη που ταιριάζει περισσότερο στον ασθενή του. Επιπλέον της κλασικής ακτινοθεραπείας και χημειοθεραπείας, υπάρχουν πλέον η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία, η ανοσοθεραπεία, οι βιολογικές και μοριακές, στοχεύουσες θεραπείες. Η καλύτερη κατανόηση των μηχανισμών καρκινογένεσης οδήγησε στη δημιουργία μικρομορίων τα οποία στοχεύουν και αδρανοποιούν κυτταρικά μονοπάτια που δραστηριοποιούνται μόνο στα καρκινικά κύτταρα, ενώ σέβονται τους φυσιολογικούς ιστούς και προκαλούν μικρότερες βλάβες στα υγιή όργανα. Η ανοσοθεραπεία αποτελεί την πλέον πρόσφατη εξέλιξη στη θεραπευτική του καρκίνου του πνεύμονα. Η χορήγησή της διαφοροποιεί και απελευθερώνει τα Τ-λεμφοκύτταρα του οργανισμού που είναι υπεύθυνα για την καταστροφή των νεοπλασματικών κυττάρων. Τα φάρμακα της ανοσοθεραπείας είναι μονοκλωνικά αντισώματα που, όταν χορηγούνται, ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα να επιτεθεί στον όγκο.
Η επιστημονική έρευνα κατά την πανδημία προετοίμασε την επόμενη γενιά αντινεοπλασματικών εμβολίων mRNA, τα οποία προκαλούν ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος μέσω των δενδριτικών κυττάρων. Πρόκειται για εξατομικευμένα εμβόλια που παρασκευάζονται χρησιμοποιώντας γενετικές πληροφορίες από τον όγκο του ασθενή, σχετικά με το ποιες πρωτεΐνες παράγει. Κάθε εμβόλιο έχει μοναδικά μόρια-στόχους, που αντιστοιχούν στα νεοαντιγόνα του όγκου του εκάστοτε ασθενή. Αναμένεται αυτή η μορφή «προσωποποιημένης» θεραπείας να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική και με μικρή τοξικότητα, κυρίως συμπτώματα τύπου γρίπης όπως πυρετό, κούραση και καταβολή, παρόμοια με αυτά που αναφέρουν κάποιοι από όσους εμβολιάζονται έναντι του ιού SARS-CoV2.
Καθώς η έρευνα εξελίσσεται με γοργά βήματα, καινούρια μόρια του καρκινικού κυττάρου ταυτοποιούνται ως πιθανοί στόχοι θεραπείας και νέα φάρμακα προστίθενται συνεχώς στη θεραπευτική φαρέτρα. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό ο ασθενής να συζητά με τον ογκολόγο του τις διαθέσιμες κάθε στιγμή επιλογές και ορισμένες φορές να επαναλαμβάνεται η βιοψία. Καθώς πρόκειται για μια δύσκολη διαδικασία με πιθανές επιπλοκές, σημαντική βοήθεια θα αποτελέσει η καθιέρωση της λεγόμενης «υγρής» βιοψίας, όπου με δείγμα περιφερικού αίματος θα λαμβάνονται πολύτιμες πληροφορίες, αντίστοιχες εκείνων της ιστολογικής βιοψίας.
Οι πολλές θεραπευτικές επιλογές είναι ένδειξη ότι καμία δεν είναι πλήρως αποτελεσματική. Συχνά απαιτείται συνδυαστική θεραπεία ή διαδοχική χορήγηση διαφορετικών τύπων θεραπείας. Επίσης καμία θεραπεία δεν είναι χωρίς παρενέργειες. Για την επιλογή του πιο αποτελεσματικού θεραπευτικού συνδυασμού απαιτείται μοριακός έλεγχος του όγκου και μελέτη των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών του κάθε ασθενή. Η αξιοποίηση όλων των εξελίξεων της επιστήμης, η μελέτη του μοριακού προφίλ του όγκου και ο σεβασμός στη μοναδικότητα κάθε ατόμου επιτυγχάνουν τη λεγόμενη εξατομικευμένη θεραπεία, που αποτελεί τη μόνη λύση για πλήρη ίαση.
*Ο Κωνσταντίνος Συρίγος είναι καθηγητής Παθολογίας Ογκολογίας στο ΕΚΠΑ και διευθυντής της Γ’ παθολογικής κλινικής στο νοσοκομείο Σωτηρία
